شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر نور
مؤلف: مصطفی خرم دل
تولد: ۱۳۱۵ش/۱۹۳۷م. معاصر
مذهب: سنی شافعی
زبان: فارسی
تاریخ تألیف: ۱۳۷۰ ق /۱۹۵۱ م
تعداد مجلدات: ۳۰ جزء در ۳ مجلد
مشخصات چاپ: این تفسیر دارای چاپهای فراوانی است. تهران: نشر احسان، چاپ هشتم، ۱۳۸۹ش.
 

معرفی مفسر و تفسیر

خرمدل در سال ۱۳۱۵ش در روستای دهبکر مهاباد متولد شد. در سال ۱۳۳۰ش در مدرسه سعادت نام نویسی کرد. از سال ششم ابتدایی تا پایان دوره دبیرستان به صورت متفرقه در امتحانات شرکت نمود. کلاس اول دبیرستان ترک تحصیل کرده و طلبه می شود. دوباره در مدرسه در رشته ادبیات ادامه تحصیل می دهد؛ دیپلم خود را در سال ۱۳۴۰ش در مهاباد دریافت میکند و در سال ۱۳۴۲ش دانشجوی رشته ادبیات عرب دانشکده ادبیات دانشگاه تهران می گردد.
 
در سال ۱۳۴۳ش به عنوان آموزگار شاغل در دبیرستان مهاباد به استخدام آموزش و پرورش در می آید. در سال ۱۳۴۷ش لیسانس ادبیات عرب را اخذ کرده؛ در این سال در فوق لیسانس رشته ادبیات عرب دانشگاه تهران پذیرفته شده و به تهران می رود. در سال ۱۳۵۲ش در رشته دکترای فرهنگ عربی و قرآنی دانشکده الهیات و معارف اسلامی تهران پذیرفته شده، پس از پایان واحدها و شرکت در امتحان استادی دانشگاه تربیت معلم تهران به وزارت آموزش عالی منتقل و در سال ۱۳۵۴ش در دانشکده تربیت دبیر سنندج، که وابسته به دانشگاه تربیت معلم تهران بود، به تدریس مشغول می شود. در سال ۱۳۵۴ش ریاست دانشکده به او واگذار می شود و مدت چهار سال در این سمت ماندگار می شود. بعدها این دانشکده به دانشگاه کردستان تبدیل شد. در سال ۱۳۷۶ش با تقاضای خود بازنشسته شده و به زادگاه خویش، مهاباد، بر می گردد.
 
دکتر مصطفی خرم دل در کنار ترجمه ها و تألیفات بسیاری که به جامعه دینی، علمی و فرهنگی ایران زمین تقدیم کرده، دو اثر گرانبها و وزین تفسیری نیز یکی به زبان فارسی به نام«تفسیر نور» و دیگری به زبان عربی به نام «التفسیر المقتطف» در کارنامه علمی خود دارد. افزون بر دو تفسیر یاد شده، آثاری از جمله: ۱. نماز فرمان خدا. ۲. نگاهی گذرا به اعجاز علمی قرآن. ۳. دستور زبان کردی سورانی. ۴. گلین دانش. ۵. نحو زبان فارسی. ۶. گنجینه نحو و صرف زبان عربی ۷. ترجمه فی ظلال القرآن تالیف سید قطب. و... در کارنامه علمی او مشاهده میشود.
 
تفسیر نور، تفسیری است یک جلدی که همراه با متن قرآن به صورت موجز به شرح و تبیین آیات همت گمارده و در نظر مفسر هدف این بوده که برای مخاطبان خود به زبان فارسی که در ۱۴۸۰ صفحه به چاپ رسیده نکات مشکل و مجمل قرآن را شرح دهد. مفسر در آخر تفسیر «معجم المفهرس» را در ۱۲۸ صفحه با «فهرست سوره ها» و ذکر «منابع و مآخذ» به تفسیر خود افزوده است.
 
خرم دل در ابتدای تفسیر، مقدمه ای را در دو صفحه نوشته و در آن ضمن اشاره به عظمت قرآن به دلایل انتخاب این گونه از تفسیر اشاره می کند. او سبک خود را از «تفسیر المنتخب» الازهر قاهره که توسط جمعی از مفسران مصری نگاشته شده گرفته، به طوری که می توان این تفسیر را بازگویی آن با اضافاتی که مفسر به آن افزوده، دانست. البته این سبک از تفسیر مختصر سابقه داشته و همانند بسیاری از تفاسیر مانند تفسیر جلالین و مبین و معین و تفسیر شبر است، سادگی و دسترسی معانی برای مخاطب معاصر اولویت و دلیل انتخاب مفسر است.
 
روش او در آغاز سوره با نام مشهور سوره و شماره آن به ترتیب موجود در مصحف، مکی یا مدنی بودن نزول و اختلافات احتمالی در این خصوص است. مفسر علاوه بر این، به وجه تسمیه سوره و بعد از آن به اهداف و محتوای سوره اشاره دارد. در جاهایی نیز نام های دیگر سوره را نیز بیان میکند. بعد از ترجمه تفسیری آیات، به مفردات و مسایل مربوط به آنها پرداخته است.
 
ترجمه مفردات و توضیحات داده شده در این قسمت که با علامت خاصی از متن ترجمه تفسیری جدا شده، وجه تمییز تفسیر المنتخب از المقتطف است. خرم دل به منابع گوناگونی مراجعه کرده که از جمله منابع مهم: تفاسیر روح المعانی. روح البیان القرآنی للقرآن. المنار. المراغی. فی ظلال القرآن. جلالین. الجواهر فی تفسیر القرآن. المیزان. نمونه. نوین. واضح. تفسیر نامی و...؛ و نیز تفسیر و بیان مفردات قرآن اثر محمد حسن حمصی. فرهنگ لغات قرآن دکتر محمد قریب. معجم الفاظ القرآن الکریم تالیف المجمع اللغة العربیة. اعراب القرآن محیی الدین درویش. قاموس اللغة و...
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 561-559